Bu gün soydaşlarımın müəyyən hissəsi Sovet insanını istehza ilə qəbul edir. SSRİ vətəndaşlarını alçaldıcı bir şəkildə dikbaş, dar düşüncəli və geridə qalmış insanlar hesab edənlərə də rast gəlmək olur. Və çox vaxt onlar heç vaxt yaxşı bir şey görməmiş və şübhəsiz ki, heç nə bilməyən insanlar kimi təqdim edirlər.

Bu mif 90-cı illərdə ciddi şəkildə dəstəkləndi və bu günə qədər müəyyən bir nəhəng monumentallıq əldə edib. Bir qayda olaraq, Sovet adamını müzakirə edərkən düşərgə həyatlarını, çatışmazlıqları, dəhşətli ictimai iaşələri gündəmə gətirməyi sevirlər. Etiraf etməlisiniz ki, ətrafda belə bir şey olanda mədəniyyətə yer qalmır. Hələ də liberal düşüncəli vətəndaşlar tərəfindən fəal surətdə işıqlandırılan məqalələr Qorbaçovun keçmiş SSRİ dövründən olan fotoşəkillərlə dəstəklənir. Həqiqətən də o dövrün fotoşəkillərində dəhşətli növbələr, boş rəflər və insanların parlaqlığını itirmiş simalarını da görmək olar.

Yaxşı, onilliklər ərzində qurulan hər şey dağılmağa başlayanda hansı xoş günlərə ümid etmək olar? Adi insanın arzu və istəkləri torpağa qarışıb çürüdü. Düzünü desəm, bunlar özbaşına yox, məcburən edildi. Amma bu gün mən sizinlə SSRİ-nin pərdəsindən yox, Sovet mədəniyyətindən danışmaq istəyirəm.

Bəli, Sovet xalqı nümayişlərə gedirdi, dövlət də təbliğata hər cür dəstək verir, təşviq edirdi. Burada pis nə var ki? Vətənpərvərlik, vətənə məhəbbət tərbiyə etməmək bağışlanmaz olardı. Və bu gün planetdə vətənpərvərləri dəstəkləməyən ölkə yoxdur. Bu, tamamilə normal və təbii bir hadisədir. Düzdür, necə deyərlər, bir nüans var. Deməli, Sovet adamı kapitalist dünyasının nümayəndəsindən fərqli olaraq çox vaxt fədakarlıq edirdi. Və bu heç də sadəlövhlük deyil. Düzgün tərbiyənin təsiri idi. Onun üçün Vətən 1-ci yerdə idi. Pul deyil, mənzillər, maşınlar deyil, Vətən 1-ci gəlirdi.

Burada Sovet vətəndaşlarının vətənlərini cins şalvar, saqqız və “Coca-Cola” üçün necə satdıqları barədə mübahisəyə başlaya bilərik. Bax, Partiya elitası Vətəni satdı, xəyanəti isə sadə adamlara yüklədilər. Balet, klassik musiqi və yaxşı kitablarla tərbiyə olunan sadə Sovet adamları yeni reallığa qarşı müdafiəsiz qaldılar.

Klassik musiqi və balet haqqında yazmağım təsadüfi deyil. Burada başa düşməyə dəyər ki, SSRİ-də bir çox insanın televizoru var idi, amma biz orada nəyin nümayiş etdirildiyini xüsusi qeyd etməliyik.

Orada inkişaf proqramları göstərirdilər. Çoxlu sənədli filmlər var idi. Bu janr, yeri gəlmişkən, müasir Azərbaycanda çətin günlərini yaşayır.

Bu sınaqdan keçmiş  köhnə məktəb, deyə bilərik ki, dağıdılıb.

Televiziyalarda teatr tamaşaları göstərilirdi və insanlar onlara baxırdı! Bu gün qeydə alınmış teatr tamaşasına baxmaq üçün televizor qarşısında oturan tək bir insan tanıyırsınızmı? Və cəmi 35 il əvvəl belə insanlar kifayət qədər  idi. Üstəlik, aktyorların ifası da müzakirə olunurdu.

Bəs radio? Hər yerdə - tarlalarda, tədqiqat institutlarında, mətbəxlərdə, küçədə onun tərbiyəli səsi gəlirdi. Qəbuledici SSRİ-nin mühüm simvolu idi. İndiki telefon kimi. Bəs siz telefonunuzda nəyə baxırsınız? Ən yaxşı halda xəbər lentinə. Sovet xalqı Şostakoviçə, Baxa, Qara Qarayevə, Fikrət Əmirova qulaq asırdı. Düzdür, bəzi sadə adamlar bu incəsənət nəhənglərinin adlarını bilmirdi, lakin klassik musiqi onların şüuraltına həkk olunurdu.

Bütün bu sənədli filmləri və klassik musiqini nə əvəz etdi? Biabrçı, rüsvayçı şoular gəldi. İnanılmaz dərəcədə primitiv ssenariləri olan vulqar döyüş filmləri gəldi. Müasir tamaşaçıya tamamilə parlaq və ya konstruktiv bir şey qoymayan bəzi əyləncə proqramları gəldi. Mənəviyyata böyük zərbə vuran seks-videolar gəldi.

Kitaba münasibət də dəyişdi. Bir vaxtlar ən çox oxunan ölkə olan bu məmləkət bu gün kitabdan çox bayağı, kobud, ədəbsiz, bəsit seriallara üstünlük verən insanların məclisinə çevrilib. Və bu, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Süleyman Rüstəmin, Mirzə İbrahomovun, Seyfəddin Dağlınin, Salam Qədirzadənin əsərlərinin yüz minlərlə tirajla nəşr olunduğu ölkədir.

Gələcək nəsli nə gözlədiyini bilmirəm. Sovet dövründən daha yaxşı olacaqmı? Sual son dərəcə mürəkkəbdir. Amma bir şeyə əminəm. Müasir insan, otuzdan bir az yuxarı yaşı olan bu adam, Sovet sələfindən daha az mədəniyyətlidir. O, daha az savadlıdır, daha az istedadlıdır və daha az maraqlanır. İşdə olan həmkarlarıma baxanda görürəm ki, bu gün heç kim kitab oxumur. Klassik musiqidən danışmağa belə ehtiyac yoxdur. Onlar monoton olan müasir pop- musiqini, primitiv meyxanaları dinləyirlər. Bəli, yeri gəlmişkən, Sovet İttifaqında da rok musiqi dinləyirdilər, caz dinləyirdilər. Bu cür xarici musiqi vallarının, kasetlərinin alınması da problem deyildi. Üstəlik bu musiqi valları, kasetləri dəyərə malik idi. Texniki peşə məktəbin şagirdləri, ali və orta ixtisas məktəbin tələbələri Seynəb Xanlarovanın, Sara Qədimovanın, aşıq Ədalətin, Habil Əliyevin ifaları yazılmış valları, kasetləri alırdılar.

Bəs bu gün şagird və tələbələr  nə dinləyirlər? Düşük meyxanaları! Və bu yanaşma ilə müasir insanın daha mədəni və inkişaf etdiyinə ciddi şəkildə inanmaq olarmı? Əlbəttə ki yox. Bu nə yaxşı, nə də pisdir. İndi zaman belədir.

"Şamo", "Saçlı", "1905-ci il"  və s. Sovet ədəbiyyatı nümunələrinin lazım olmadığı dövrdür. Qatır Məmmədin, Məşədi Əzizbəyovun, Sevil Qazıyevanın kim olduğunu müasir gənclərin çoxu bilmir. Əzbərdən şeirin, poemanın deyilə bilinmədiyi vaxtdır.

Mənim müasirlərimin mədəni baqajı internetdə hər cür cəfəngiyyata, dərhal unudulan xəbərlərə baxmaqdan və heyrətamiz bir şey gözləməkdən ibarətdir. Əlbəttə, insanlar əvvəllər heyrətamiz bir şey gözləyirdilər, amma bu, kosmosa uçuşla, üç ildən sonra beşillik planla, arzu ilə bağlı idi, bəs bu gün nə ilə? Bu suala cavab vermək belə istəmirəm.

Ədalət Abdinov